Ταξίδι προς την Ελευθερία
της Άννας Φιλίνη
«Ο στοχασμός πάνω στην ιστορία μέσα σε περίοδο κρίσης σε βοηθά να δεις τα πράγματα σε ευρύτερη κλίμακα αλλά και πιο βαθιά. Ταυτόχρονα, στα τωρινά ζωγραφικά μου έργα η ιστορία συνδιαλέγεται με την ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ποίηση ερωτική και επική, ενταγμένη από τον ίδιο τον ποιητή με ιδιαίτερο τρόπο μέσα στην ιστορική πραγματικότητα. Έτσι, μέσα στη ζωγραφική μου, η δική μου γλώσσα πλέκεται με το ταξίδι ανατροπής και ελπίδας του υπερρεαλισμού και καταλήγει στο σήμερα με μια πιο ωμή συναισθηματική λαλιά, που μιλά για τη βάναυση καθημερινότητα που ζούμε μέσα στον σύγχρονο κόσμο», λέει η κα Φιλίνη για το έργο της.
Ο τίτλος του έργου «Ταξίδι προς την Ελευθερία» οφείλεται σε δυο ταξίδια που πραγματοποιήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα το 1945: Το ένα είναι το πραγματικό ταξίδι του πλοίου «Ματαρόα» που ξεκίνησε από τον Πειραιά μεταφέροντας, με προορισμό το Παρίσι, τους 215 νέους έλληνες διανοούμενους υποτρόφους του γαλλικού κράτους, και το άλλο είναι το ξεκίνημα συγγραφής το 1945 από τον Ανδρέα Εμπειρίκο του μυθιστορήματός του για το ταξίδι του υπερωκεάνιου «Μέγας Ανατολικός». Και τα δύο είναι ταξίδια προς την αναζήτηση της ελευθερίας.
Το ζωγραφικό έργο της Άννας Φιλίνη «Ταξίδι προς την Ελευθερία» απαρτίζεται από τέσσερις εικόνες, που συνιστούν ένα τετράπτυχο μήκους 8,40 μ. και συσχετίζονται με τέσσερα διαφορετικά ποιητικά έργα του Ανδρέα Εμπειρίκου. Ταυτόχρονα καθεμιά σηματοδοτεί διαδοχικά και μια διαφορετική περίοδο της πρόσφατης ιστορίας μας από το 1945 μέχρι το 2010. Καθώς ξεδιπλώνεται η μία εικόνα δίπλα στην άλλη δημιουργείται ένα ενιαίο έργο. Είναι μια φρίζα με ιστορίες από το 1945 μέχρι τις μέρες μας. Στις ίδιες τις εικόνες, που είναι φανταστικές, ανακατεύονται πραγματικά γεγονότα μιας εποχής και πραγματικοί τόποι με ονειρικές καταστάσεις, με βιώματα διαφορετικών ανθρώπων σε άλλους τόπους και σε άλλες στιγμές. Είναι μια φαντασία μέσα στην αλήθεια ή μια αλήθεια μέσα στη φαντασία.
Ο Απόπλους (περίοδος 1945-1952). Εικόνα αμέσως μετά τον Πόλεμο και πριν από το ξέσπασμα του Εμφύλιου στην Ελλάδα.
Η πρώτη εικόνα δείχνει την Ελλάδα στη δεκαετία αμέσως μετά τον Πόλεμο. Βλέπουμε την αποβάθρα, ενώ ένα μεγάλο πλοίο απομακρύνεται από το λιμάνι ενός νησιού του Αιγαίου. Εδώ γίνεται ο παραλληλισμός και η «σύμπτυξη» σε μία εικόνα δύο γεγονότων: τον Αύγουστο του 1945 ο Ανδρέας Εμπειρίκος ξεκίνησε να γράφει το μυθιστόρημα για το ταξίδι του υπερωκεάνιου «Μέγας Ανατολικός» από το Λίβερπουλ της Αγγλίας προς τη Νέα Υόρκη, ενώ τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς ξεκίνησε το πραγματικό ταξίδι των 215 Ελλήνων αριστερών διανοουμένων, επιβατών του οπλιταγωγού «Ματαρόα», από το λιμάνι του Πειραιά προς τον Τάραντα της Ιταλίας με τελικό προορισμό το Παρίσι. Όλοι αυτοί αποτέλεσαν υποτρόφους του γαλλικού κράτους, ενώ μερικοί ακόμη κατέφθασαν λίγο αργότερα, όπως ο Ιάννης Ξενάκης, λόγω του τραυματισμού του στα Δεκεμβριανά. Το εγχείρημα επινόησε και διοργάνωσε ο Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, αγωνιστής της γαλλικής Αντίστασης και μεγάλος φιλέλληνας. Στον πίνακα, βλέπουμε να περιφέρονται στην αποβάθρα του λιμανιού διάφοροι πολίτες, πολιτικοί κρατούμενοι που οδηγούνται βάναυσα στις φυλακές και ανάμεσά τους κινούνται ταξιδιώτες του μυθιστορήματος του Εμπειρίκου.
Φανταστική συνάντηση Ανδρέα Εμπειρίκου και Πάμπλο Πικάσο αμέσως μετά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη (περίοδος 1952-1967). Εικόνα με την παρουσία φίλων υπερρεαλιστών και ομάδας σαλτιμπάγκων.
Η δεύτερη εικόνα αναφέρεται στο έργο του Εμπειρίκου «Σαλτιμπάγκοι στα πέριξ του Παρισίου – Ερμηνεία ενός πίνακα του Πικάσσο». Η εικόνα εστιάζει στην περίοδο 1952-1965 και δείχνει μια φανταστική συνάντηση του Εμπειρίκου με τον Πικάσο πάνω σε μια σχεδία στο Σηκουάνα. Μαζί τους κάθονται γύρω από ένα τραπέζι οι υπερρεαλιστές Αντρέ Μπρετόν, Νίκος Εγγονόπουλος και Ντόρα Μάαρ, φωτογράφος της Γκερνίκα και παλιά σύντροφος του Πικάσο. Στο μέσον δεσπόζει –γαζωμένο από τις ριπές του εκτελεστικού αποσπάσματος– το γνωστό πορτρέτο του Νίκου Μπελογιάννη που εκτελέστηκε το 1952. Στην εικόνα συμμετέχουν και οι ίδιοι οι σαλτιμπάγκοι παρμένοι από τον γνωστό πίνακα του Πικάσο. Από πίσω αριστερά στο πλάι ανεβαίνει στη γέφυρα ο Φεντερίκο Φελίνι. Η εικόνα μιλά για την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη σε μια περίοδο γεμάτη λαβωματιές και καινούργιες ελπίδες.
«Οκτάνα» η πόλη της μελλοντικής ευτυχίας και οι εξεγέρσεις της Νεολαίας μετά το 1968 (περίοδος 1968-1975).
Η τρίτη εικόνα δείχνει μια συναυλία νέων μουσικών που παίζουν με τα όργανά τους πάνω σε μια ταράτσα της Βενετίας, ενώ πίσω απλώνονται η Λαγκούνα και το Μεγάλο Κανάλι που ξεκινάει με το κτήριο του Παλιού Τελωνείου. Διευθύνει ο Κλάουντιο Αμπάντο. Το έργο εμπνέεται από το ποιητικό κείμενο-ιδεολογικό μανιφέστο του Ανδρέα Εμπειρίκου «Όχι Μπραζίλια μα Οκτάνα». Εστιάζει στην δεκαετία 1965-1975 και ειδικότερα αποτείνει φόρο τιμής στις εξεγέρσεις της νεολαίας της Ευρώπης πριν και μετά τον Μάη του ’68: από το Παρίσι, την Πράγα, τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια μέχρι τη λαϊκή εξέγερση γύρω από το Πολυτεχνείο της Αθήνας. Το πανό πάνω στη γόνδολα γράφει το σύνθημα «αφήστε χίλια λουλούδια να ανθίσουν». Στο άκρο δεξιά η μαυροφορεμένη γυναίκα θυμίζει τον θρήνο τής μάνας της Κύπρου, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα μετά τη βάναυση στρατιωτική εισβολή του Αττίλα τον Αύγουστο του 1974.
«Πολλές φορές τη νύχτα» (Τα τελευταία 30 χρόνια και η σημερινή κρίση).
Η τέταρτη εικόνα αναφέρεται στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα και στις αρχές της νέας χιλιετίας μέχρι το σήμερα. Ξεκινά δείχνοντας μια βραδιά της Αθήνας μετά το 2000 μπροστά στο Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού και αναφέρεται στο ποιητικό κείμενο του Ανδρέα Εμπειρίκου «Πολλές φορές την νύκτα». Στα δρώμενα συμμετέχουν, μαζί με Αθηναίους πολίτες, η Πίνα Μπάους με χορευτές της και ο Λούσιαν Φρόϋντ καθώς γυμνός ζωγραφίζει μέσα στη νύχτα την αυτοπροσωπογραφία του. Είναι η εικόνα μιας νέας αναγέννησης αλλά και της μεγάλης κρίσης που ήρθε. H ιστορία μου κλείνει στα χρόνια της νέας χιλιετίας με το εκ βαθέων «ΑΜΑΝ!» του απελπισμένου ανθρώπου –όπως λέει ο ποιητής– και με τα αστέρια που ακόμη, ευτυχώς, φέγγουν πάνω στο στερέωμα. Ένας άντρας περπατά κουβαλώντας στον ώμο ένα σφαχτάρι. Ζώο ή άνθρωπος, είναι η τρομερή εικόνα του σήμερα.